Paus en islam

Paus Benedictus XVI heeft ooit in Regensburg een opmerkelijke lezing gehouden. Dat bleek niet in goede aarde te vallen bij de islamitische gemeenschap, waarbij de fellow travelers zelfs spraken van een serieus complot. In die bewuste rede ging het de paus om de vraag of God en Logos één zijn, en meer algemeen hoe geloof zich verhoudt tot de rede. Hij begint zijn verhandeling door keizer Manuel II aan het woord te laten die een van zijn gesprekspartners voorhoudt dat de islam niets nieuws heeft gebracht. Het zou slechts kwaad en inhumaan zijn, waarbij de keizer als voorbeeld wijst op de verplichting het geloof te verspreiden middels het zwaard. Het gaat hier dus om de tegenstelling geloof en geweld op grond van de rede. God en geweld zouden niet verenigbaar zijn.

De paus verwijst vervolgens naar het commentaar van prof. T. Koury op de tekst van Manuel II. Koury meent dat de god van de islam zich niet gebonden weet aan rationaliteit. Hierbij haalt Koury de islamoloog R. Arnaldez aan, die op zijn beurt wijst op Ibn Hazn die meende dat Allah zelfs niet gebonden is aan zijn eigen woord en ook geen verplichting heeft tegenover de mens om de waarheid te onthullen. Volgens Ibn Hazn zou het ook Allah’s wil kunnen zijn om het ‘heidendom’ te praktiseren.

Nu heb ik eens uitgerekend, maar deze inleiding beslaat 14% van de gehele overweging. In de resterende 86% zet de paus uiteen dat de rede en God onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Hij voert tenslotte nog eenmaal Manuel II op die zijn Perzische gesprekspartner er van probeert te overtuigen dat juist het níet handelen in gevolge de rede tégen de natuur van God is. De paus sluit zijn betoog af met de opmerking dat het zich bewust zijn van de Logos, de achtergrond zou moeten vormen van een dialoog tussen verschillende culturen.

Het is een goed en solide betoog waar Allah niettemin toch op zijn minst wordt weg gezet als een menselijke tekortkoming. Dat wil zeggen dat Allah níet de God van de christenen is, maar dat wellicht wel zou kunnen worden indien de islam iets meer de rede aan haar opperwezen zou willen toekennen om niet te zeggen dat de islam zelf aan rede dient te winnen. Nu meen ik dat dit slechts een theologisch standpunt is, die te hoog gegrepen is voor de gewone man in de nauwe straten van een middelgrote stad in een islamitisch land, en bijgevolg is dat de verklaring voor die woede dan ook niet. Die is veel eenvoudiger.

De paus herhaalde Manuel II;

Zeig mir doch, was Mohammed Neues gebracht hat, und da wirst du nur Schlechtes und Inhumanes finden .......... daß er vorgeschrieben hat, den Glauben, den er predigte, durch das Schwert zu verbreiten.

Het eerste gedeelte van de zin was niet nodig om te herhalen. Het laaste gedeelte kon zonder moeite en vormt in vele opzichten zelfs een geloofswaarheid. Nu geloof ik niets van een complot, maar dat de paus op zoek zou zijn naar een dialoog met de islam acht ik evenmin geloofwaardig. In ieder geval krijgt hij vanwege de doorwrochtheid van zijn rede, en dat zal de paus niet gewend zijn, dit keer míjn zegen.