Spijtbetuiging

Spijtbetuiging. Het is een mooi woord omdat het veronderstelt dat de dader hiermee afstand heeft genomen van zijn kwalijke handeling en dit paart aan een ernstig verlangen naar beterschap. De dader is tot inkeer gekomen en deelt nu het algemeen levend rechtsgevoel van de gemeenschap. Zeker, hij zal nog enige tijd in de gaten worden gehouden, maar niettemin hoort hij er weer bij. En in dat laatste schuilt dan ook de vergeving.

Bovenstaande ziet op het individuele geval, waarbij de morele verantwoordelijkheid ophoudt te bestaan bij het verscheiden. Zij is dus niet overerfbaar. Daar waar het nationale spijtbetuigingen betreft ligt dit zaak genuanceerder omdat zij als lichaam functioneert zonder individuele verantwoordelijkheid.

Duitsland beperkt haar spijt tot de WWII en laat de materiële verantwoordelijkheid doorlopen tot nabestaanden in de eerste graad van de gene die daadwerkelijk getroffen zijn. De misstanden die het Heilige Duitse rijk rond de 13e eeuw zouden kunnen worden aangerekend vallen buiten de reikwijdte van dit collectief schuldbesef. Er ligt dus ergens een grens waarop men zich moreel nog verplicht voelt spijt te betuigen, laat staan dit materieel te vertalen.

Toch is dit laatste punt – de materiële genoegdoening – die de knip forceert en niet de zuiver morele overweging om tot spijtbetuiging te komen. Voor schadevergoeding dient er immers een causaal verband te bestaan tussen aangedaan leed en de daaruit voortvloeiende schade die men heeft opgelopen. Is dat verband te ver verwijderd, dan vervalt de rechtsgrond. Ergo, vervalt de rechtsgrond dan vervalt ook de morele verplichting tot spijtbetuiging. Dit brengt met zich mee dat indien men de kritische grens heeft gepasseerd, de gezochte vergeving een doel op zich wordt.

Bijna instinctief kon de Paus om die reden in 2000 zijn verontschuldigingen aanbieden voor het optreden van de Inquisitie. In zeker opzicht nutteloos maar zeker niet betekenisloos. Doordat hij als lichaam sprak ontsloeg hij nadrukkelijk het individu van die verantwoordelijkheid.

Aldus zou dit bijvoorbeeld voor Nederland betekenen dat zij als natie niet zondermeer kan spreken van spijt ten aanzien van de slavenhandel. Ten eerste gaat er geen heilzame werking uit van dit soort, over de tijd heen getilde, schuldbetuigingen. En ten tweede staat die gezochte vergeving namelijk in relatie tot zichzelf en niet tot de ander.