Staat humanisme ter discussie?

De multiculturele samenleving staat onder druk. Tenminste zo lijkt het want, alle aandacht lijkt zich toe te spitsen op slechts een facet van die culturele diversiteit: de islam. Een beter woord is er eigenlijk niet voor te vinden omdat de islam in al zijn schakeringen als religie, door de eeuwen heen, op zichzelf verworden is tot een cultuur. Dan bestaan er nog wel etnografische verschillen, maar juist die lijken de in omvang beperkte folklore te zijn van een in wezen islamitische structuur.

In die smeltkroes van culturen heeft de islam een dominante positie verkregen. Ze laat thans met gemak de overige religies en culturen, die ook in Nederland een nieuw huis hebben gevonden, achter zich. Dit heeft natuurlijk enerzijds te maken met de getalsverhoudingen maar is als enige verklaring ontoereikend. Zij heeft die positie ook mogen verwerven en kreeg daar alle ruimte voor. Dit beeld gaat echter wel uit van een onderlinge verhouding tussen allochtonen, waarbij de oorspronkelijke cultuur van het gastland de norm blijft.

Dat beeld blijkt echter te klassiek. De werkelijkheid is anders maar daarom ook problematischer. Omdat aan inburgeren tot op de dag vandaag geen wezenlijk druk ligt, heeft men om moverende redenen aan die Nederlandse norm geen bijzondere meerwaarde gehecht. De cultuur van de allochtoon werd als gelijkwaardig gezien aan de cultuur waarin men werd opgenomen. Dat is een keuze geweest die zich nu lijkt te wreken.

En nu gaat het niet zozeer om een kwalitatief oordeel tussen culturen onderling, maar om het wezensvreemd zijn aan elkaar. Sommige culturen staan nu eenmaal diametaal tegenover elkaar en de wrijving die daartussen bestaat is niet bepalend gebaseerd op verschil van inzicht op gemeenplaatsen maar op de kern van ons bestaan. De grondslag daarvan is zo verweven met identiteit dat een al te groot verschil tussen culturen welhaast geen enkel gezamenlijke overeenkomst meer laat zien op individueel niveau. Het is buitengewoon aardig om in die landen op vakantie te gaan, maar men is toch weer blij verheugd als men thuis is. Die herkenbaarheid is van levensbelang voor de eigen identiteit.

Het is daarom niet direct onbegrijpelijk dat de politiek die identiteit op de voorgrond plaatste bij haar immigratiebeleid. Alleen hield het geen rekening met het eerder genoemde klassieke idee wat haar eigen autochtonen inwoners op vakantie deed gaan. Sterker, de autochtonen bevolking zag alleen dat klassieke beeld vanuit de verhoudingen. Waar die laatste over aanpassen sprak legde de politiek de nadruk precies op het tegenover gestelde. Die scheefgroei komt nu aan het licht doordat de positie van de islam niet beperkt is gebleven binnen de groep van immigranten maar is komen te staan tegenover de autochtoon zelf. Dat is de islam natuurlijk niet te verwijten, maar naar nu blijkt zijn de autochtonen zich ten diepste bewust geworden dat zij de norm niet zijn. En die laatste ontdekking is evenzeer te begrijpen.

In het licht van het bovenstaande, waar van aanpassen geen sprake behoefde te zijn, kan het niet anders dat culturen nu hun suprematie gaan opeisen of anderszins verdedigen. Sinds de autochtoon heeft ontdekt dat hij niet op vakantie hoeft om een kasba te bezoeken heeft hij begrepen dat het politieke ideaal roofbouw heeft gepleegd op zijn herkenbaarheid. Die is aan het verdwijnen. De discussie kan daarom ook alleen nog plaatsvinden op het niveau van kwaliteit. Deze is echter zinloos omdat over smaak nu eenmaal niet valt te twisten en overigens komt als mosterd na de maaltijd.

De mogelijke oplossingen, die zich niet zomaar laten raden, worden om die reden radicaler van aard. Deporteren of het sluiten van grenzen mag dan rechtskundig vooralsnog onmogelijk zijn en in den aard onzindelijk, maar uit de gedachte spreekt wel de wanhoop. Dit, terwijl de oppositie haar rechten op goede gronden verankerd ziet en haar uitbreiding past binnen het politieke klimaat. .

De politiek dient zich thans te realiseren dat identiteit in oorsprong weliswaar samenhangt met herkenbaarheid, maar dat die herkenbaarheid niet uitwisselbaar is. Alleen als men arm is kan men het punt bereiken zichzelf te verkopen. Het is dus zaak om de verhoudingen opnieuw in het juiste perspectief te plaatsen en zich er van te vergewissen dat de bestaande norm niet bepaald werd door de waan van de dag maar door eeuwen van inspanning. Het westen heeft het humanisme niet uit het schap getrokken. Het is onwenselijk de geschiedenis nog een keer over te doen omdat men vergeten was de islam bij haar eigen ontwikkeling te betrekken. Dit is het westen en daar kunnen we, ondanks een onnoemelijke hoeveelheid aan zwarte bladzijden, trots op zijn. Dat zegt niets over de waarde van de islam, maar de discussie dienen wij niet opnieuw te voeren. En het was op dat punt dat, hoe politiek correct en menselijk het ook moge zijn, de wezensvreemde identiteit had te wijken voor het beginsel waaraan men zijn eigen bestaansrecht en identiteit ontleende.